We use cookies to distinguish you from other users and to provide you with a better experience on our websites. Close this message to accept cookies or find out how to manage your cookie settings.
Published online by Cambridge University Press: 28 August 2020
The article discusses the complicated situation of post-German cultural property held within Poland’s borders after the Second World War. On 2 August 1945, ‘the Big Three’ decided a new layout of power within Europe. They reached an agreement that Silesia, Pomerania, the Free City of Danzig (Gdańsk), and part of East Prussia (Regained Territories) along with all the property which had been left on site, should be a part of Poland. One of the post-war priorities of the Polish Government was to regulate the legal status of post-German cultural property left within these newly-delineated borders. Although the Second World War ended in 1945, there was still a threat that the majority of post-German property could be devastated, destroyed, or even looted. There are some documented cases where such cultural property was seized inter alia by the Red Army and then transported to Russia. Since 1945, Russian museums have exhibited many of these pieces of art. This article addresses the question concerning the legal status of post-German cultural property in light of public international law. Furthermore, the article responds to the question, whether Poland is entitled to restitution of post-German cultural property looted from the Regained Territories.
1 P. Jones, Reading Ovid: Stories from the Metamorphoses (2007), 223; see also P. Rawlings, Henry James and the Abuse of the Past (2005), 186.
2 W. Kowalski, Restytucja dzieł sztuki. Studium z dziedziny prawa międzynarodowego (1993), 16; C. Goschler and P. Ther, ‘A History Without Boundaries. The Robbery and Restitution of Jewish Property in Europe’, in M. Dean and C. Goschler (eds.), Robbery and Restitution: The Conflict over Jewish Property in Europe (2007), 3, at 7.
3 J. Petropoulos, Art as Politics in the Third Reich (1996), 124; A. F. Vrdoljak, ‘International Law, Museums and the Return of Cultural Objects’, in L. V. Prott (ed.), Witnesses to History. A Compendium of Documents and Writings on the Return of Cultural Objects (2009), 193, at 193.
4 See M. Glickman, Stolen Words: The Nazi Plunder of Jewish Books (2016), 106.
5 Philipp v. Federal Republic of Germany, No. 17-7064 (D.C. Cir. 2018), para. I, available at www.cadc.uscourts.gov/internet/opinions.nsf/AD474FA7684934CF852582C600521EBD/$file/17-7064-1739874.pdf.
6 Welf dynasty based on Brunswick.
7 By order of Herman Goering; see Philipp v. Federal Republic of Germany, supra note 5, para. I.
8 P. Longerich, Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews (2010), 156; M. Anton, Illegaler Kulturgüterverkehr (2010), 312.
9 W. S. Clair, ‘Imperial Appropriations of the Parthenon’, in J. H. Merryman (ed.), Imperialism, Art and Restitution (2006), 65, at 86.
10 W. Kowalski and M. Kuhnke, Looted and restituted. Polish Ministry of Foreign Affairs’ efforts to restitute Poland’s cultural property lost during World War II (2015), 4.
11 B. Sierzputowski, ‘Przeciwdziałanie nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę w prawie polskim – uwagi de lege lata i de lege ferenda’, in M. Różański (ed.), Ochrona dóbr kultury w rozwoju historycznym (2017), 123, at 123.
12 N. Passas and B. B. Proulx, ‘Overview of Crimes and Antiquities’, in S. Manacorda and D. Chappell (eds.), Crime in the Art and Antiquities World: Illegal Trafficking in Cultural Property (2011), 51, at 56.
13 R. Heś, Utracone skarby dawnych wrocławskich muzeów (2017), 24.
14 J. Gębczak, Losy ruchomego mienia kulturalnego i artystycznego na Dolnym Śląsku w czasie drugiej wojny światowej (2000), 16.
15 C. H. De Jaeger, The Linz File: Hitler’s Plunder of Europe’s Art (1991), 94.
16 H. Feis, Between War and Peace. The Potsdam Conference (1967), 338.
17 W. Czapliński, ‘Polish legal positions with regard to post-Potsdam Germany in light of international law aggression – territory – citizenship’, in W. M. Góralski (ed.), Poland-Germany 1945-2007. From Confrontation to Cooperation and Partnership in Europe. Studies and Documents (2007), 37, at 50.
18 See also L. M. Karecka, ‘Akcja rewindykacyjna w latach 1945-1950: spór o terminologię czy o istotę rzeczy’, (2002) 3–4 Ochrona zabytków 404, at 406–7.
19 K. Zeidler, Restitution of Cultural Property. Hard Case Theory of Argumentation Philosophy of Law (2016), 29.
20 See B. Sierzputowski, ‘Restytucja dóbr kultury jako jeden z priorytetów polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku’, in J. Kolano and J. Kolasińska (eds.), Rozpoznać przeszłość w teraźniejszości. Dziedzictwo w obliczu transformacji (2017), 139, at 147–8.
21 The Polish name for a collection of German original manuscripts originally kept at the Prussian State Library in Berlin, which from the end of the Second World War have been held by Poland. See W. Kowalski, ‘Sytuacja prawna poniemieckich zbiorów bibliotecznych w Polsce’, (1997) 1 Przegląd Biblioteczny 17, at 23; H. Łaskarzewska, ‘Krajobraz po bitwie. Skala zniszczeń i rozproszeń polskich księgozbiorów historycznych w wyniku II wojny światowej’, in A. Siuciak (ed.), Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej (2015), 7, at 16.
22 J. A. Frowein, ‘Legal Problems of the German Ostpolitik’, (1974) 1 International and Comparative Law Quarterly 105, at 105 ff; G. Dahm, Vòlkerrecht (1958), 514; F. Ermacora, Das deutsche Vermògen in Polen, ein Rechtsgutachten (1996), 87; D. Blumenwitz, ‘Heimatrecht, Volksgruppenrecht und Eigentum – Die rechtliche Situation der sudetendeutschen Volksgruppe’, (1998) 9 Mitteilungsblatt der Sudetendeutschen Landsmannschaft 233, at 233 ff.
23 R. Grzeszczak, ‘Mit założycielski Ziem Odzyskanych’, (2008) 1 Pamięć i Przyszłość 30, at 30–1; R. Grzeszczak, ‘Problematyka roszczeń majątkowych w stosunkach polsko-niemieckich’, in W. Czapliński and B. Łukańko (eds.), Problemy prawne w stosunkach polsko-niemieckich u progu XXI wieku (2009), 131, at 139.
24 By private burglars.
25 When the Potsdam Agreement entered into force: See R. Heś, supra note 13, at 35; see also H. Kowalska, Straty wojenne Muzeum Miejskiego (Staadtmuseum) w Gdańsku. Seria Nowa, t.1. Malarstwo (2017), 47.
26 The painting was returned to Poland in 2012. See W. Kowalski and M. Kuhnke, supra note 10, at 54.
27 The so-called ‘Trophy Brigades’. See R. M. Edsel, The Monuments Men (2013), 297–8, 354; J. R. Kudelski, ‘Rewindykacja dóbr kultury na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949’, (2016) 1 CXXIII Kwartalnik Historyczny 71, at 78–9.
28 W. Kowalski and M. Kuhnke, Looted and Recovered. Restitution by the Ministry of Foreign Affairs of Poland’s Cultural Property Lost During World War II (2011), 31.
29 1919 Traktat pokoju między mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonemi i Niemcami, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 roku (Treaty of Versailles), (1920) 35 Journal of Laws 200.
30 Entitled ‘Western frontier of Poland’.
31 R. C. Lukas, Bitter Legacy: Polish-American Relations in the Wake of World War II (1982), 13.
32 E. R. Stettinus Jr., Roosevelt and the Russians: The Yalta Conference (2017), 230–6.
33 W. Góralski, ‘Podstawy prawne, przedmiot i program przewłaszczenia własności niemieckiej na ziemiach zachodnich i północnych na podstawie i w ramach umowy poczdamskiej’, in W. M. Góralski (ed.), Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004. Studia, t. I (2004), 189, at 196.
34 Similarly to Germany.
35 A. X. Fellmeth and M. Horwitz, Guide to Latin in International Law (2009), 211–12; P. Sobański, ‘Sytuacja prawna dawnych niemieckich dóbr kultury wywłaszczonych po II wojnie światowej’, (2016) 37/A ePalestra, 275–85, passim.
36 W. Czapliński, supra note 17, at 52.
37 A. Klafkowski, Umowa poczdamska a sprawy polskie 1945-1970 (1970), 208.
38 K. Skubiszewski, ‘Zagadnienie państwa niemieckiego w prawie międzynarodowym’, (1950) 5–6 Przegląd Zachodni 331, at 331.
39 J. Kokot, Od Poczdamu do Helsinek. Koniec okresu powojennego w Europie (1974), 35.
40 L. Pastusiak, Amerykanie w Berlinie Zachodnim. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Berlina Zachodniego (1972), 57.
41 S. E. Nahlik, ‘Wciąż o granicy poczdamskiej’, (1985) 47 Tygodnik Powszechny 254.
42 1950 The Border Delimitation Treaty between Poland and GDR, (1951) 14 Journal of Laws 106; 1970 The Agreement concerning the basis for normalisation of the mutual relations of Poland-FRG, (1971) 24 Journal of Laws 168–9; 1990 The Treaty on the confirmation of the Poland-FRG border, (1992) 14 Journal of Laws 54.
43 1990 The Treaty on the confirmation of the Poland-FRG border, ibid., Art. 1.
44 (1992) 14 Journal of Laws 56; see A. Chechi, The Settlement of International Cultural Heritage Disputes (2014), 265.
45 And vice versa, Poland should settle problems relating to cultural property, which are in illegal possession within Poland’s borders.
46 On the border between the Warmian-Masurian Voivodeship and Kaliningrad Oblast.
47 M. Muszyński, Przejęcie majątków niemieckich przez Polskę po II wojnie światowej. Studium prawnomiędzynarodowe i porównawcze (2003), 252.
48 That is 30 September 2019.
49 It includes the number of expired and still binding agreements. Data from the Internet Treaty Base of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland, available at traktaty.msz.gov.pl/english-version.
50 (1972) 21 Journal of Laws 161.
51 See C. Forrest, International Law and the Protection of Cultural Heritage (2010), 67.
52 I. Detter De Lupis, The Law of War (2016), 219.
53 See R. Grzeszczak (2009), supra note 23, at 139.
54 1945 Agreement on Polish-Russian border between Poland and the U.S.S.R., (1947) 31 Journal of Laws 167.
55 N. Cieślińska-Lobkowicz, ‘Węzeł Poczdamski. O powojennych rewindykacjach dóbr kultury związanych ze zmianą polskich granic’, in G. Czubek and P. Kosiewski (eds.), Dobra kultury i problemy własności. Doświadczenia Europy Środkowej po 1989 roku (2005), 209, at 217.
56 A. Jasińska, ‘International Legal Issues in The Case of The Prussian Trust (Preussische Treuhand) Against the Republic of Poland Before the European Court of Human Rights’, (2009) XXIX Polish Yearbook of International Law 175, at 180.
57 J. P. Pruszyński, ‘Prawa do dóbr kultury na ziemiach zachodnich i północnych’, (1993) 10(572) XLVIII Państwo i Prawo 46, at 46.
58 Najwyższa Izba Kontroli, Informacja o wynikach kontroli: Odzyskiwanie utraconych dzieł sztuki, at 29, available at www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,kno~p_16_024_201611221351521479822712~02,typ,kk.pdf.
59 W. Kowalski, ‘Tytuł prawny Polski do zabytków wywiezionych z Wrocławia pod koniec i po zakończeniu II wojny światowej’, (2012) 3440 (LXXXXVIII) Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 57, at 65.
60 J. Szachułowicz, ‘Status prawny własności poniemieckiej w Polsce’, (2004) 10(704) Państwo i Prawo 36, at 37.
61 Under instructions passed by the Polish authorities, for instance, the instruction of 25 January 1946 on proceedings on securing the libraries. See A. Michalska, ‘Inkunabuły bibliotek Pomorza Zachodniego i ich powojenne losy’, in A. Siuciak (ed.), Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej (2015), 129, at 134; B. Sierzputowski, ‘Czasowe zajęcie zabytku ruchomego. Uwagi de lege lata i de lege ferenda’, (2017) 4(212) Studia Prawnicze 75, at 78.
62 (1994) 36 Journal of Laws 133. See Art. 11 of the mentioned agreement.
63 Russian Federal Law on cultural valuables displaced to the USSR as a result of World War Two and located on the territory of the Russian Federation of 15 April 1998, No. 64-FZ, as amended.
64 M. Kuhnke, ‘Postanowienie Sądu Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej’, (1999) 6(18) Cenne,bezcenne/utracone at 22.
65 J.-M. Henckaerts and D. Constantin, ‘Protection of the Natural Environment’, in A. Clapham, P. Gaeta and T. Haeck (eds.), The Oxford Handbook of International Law in Armed Conflict (2014), 469, at 473; T. Kono, ‘Japanese Swords Taken During the Occupation After the Second World War’, in L. V. Prott (ed.), Witnesses to History. A Compendium of Documents and Writings on the Return of Cultural Objects (2009), 173, at 180.
66 B. Butryn, ‘Zbiory mebli’, in A. Siuciak (ed.), Przywracanie historii. Losy malborskich zborów po II wojnie światowej. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku (2015), 141, at 142.
67 B. Ząbczyk-Chmielewska, ‘Księgozbiór Towarzystwa Przyrodniczego w Gdańsku- jego znane i nieznane losy’, in A. Siuciak (ed.), Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej (2015), 173, at 180.
68 W. Kowalski and M. Kuhnke, supra note 10, at 31.
69 See judgment of the Supreme Court of 21 May 1949, Wa C 16/49, unpublished, Legalis no. 11236.
70 W. Kowalski and M. Kuhnke, supra note 10, at 31.
71 A. Siuciak, ‘Biblioteki zamkowe – losy księgozbiorów Towarzystwa Odbudowy i Upiększania Zamku Malborskiego oraz Zarządu Odbudowy Zamku po II wojnie światowej’, in A. Siuciak (ed.), Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej (2015), 51, at 64; The Malbork Castle Museum has been continuing the activity of the Society for Reconstruction and Decoration of the Malbork Castle library and the Castle Reconstruction Bureau after the Second World War.
72 J. M. Pawłowski, ‘Prawnomiędzynarodowe aspekty majątkowych roszczeń niemieckich wysiedleńców’, (2004) 4 Przegląd Zachodni 101, at 102.
73 R. Kuźniar (ed.), Krzysztof Skubiszewski – dyplomata i mąż stanu (2011), 242.
74 (1945) 51 Journal of Laws 295. See U. Merten, Forgotten Voices: The Expulsion of the Germans from Eastern Europe after World War II (2012), 64; L. B. Koziebrodzki, ‘Polish Agrarian Law’, in D. Lasok (ed.), Polish civil law. 1 (1975), 109, at 133.
75 Art. 2 subpara. d of this decree.
76 (1949) 4 Journal of Laws 22.
77 (1945) 17 Journal of Laws 97.
78 (1945) 57 Journal of Laws 321.
79 (1946) 3 Journal of Laws 17.
80 (1946) 13 Journal of Laws 87.
81 (1948) 20 Journal of Laws 138.
82 1945 Act, art. 2, para. 1.
83 1945 Act, art. 1, para. 1.
84 S. E. Nahlik, Grabież dzieł sztuki. Rodowód zbrodni międzynarodowej (1958), 296.
85 Art. 2 of the regulation of 6 March 1928 of the President of the Republic of Poland on guardianship of monuments ([1928] 10 Journal of Laws 62), defined the monument as every immovable or movable object, characteristic for a certain period, possessing artistic, cultural, historical, archaeological or paleontological value, confirmed by a ruling of state authority, and deserving the retain.
86 A. Jakubowski, State Succession in Cultural Property (2015), 111.
87 Nonetheless, the definition of the property was wide-ranging and included any type of movable monuments.
88 When the 1946 Decree entered into force.
89 See the order of the Polish Supreme Court of 18 February 2015, I CSK 85/14, available at www.saos.org.pl/judgments/168327.
90 Preussische Treuhand v. Poland (App. No. 47550/06), ECHR, Decision of 7 October 2008, para. 39; see also D. Haider, The Pilot-Judgment Procedure of the European Court of Human Rights (2013), 221.
91 See judgment of the Polish Supreme Court of 27 May 1947, C III 99/47, unpublished.
92 See judgment of the German Federal Constitutional Court (Bundesverfassungsgericht) of 27 August 1991, 1 BvR 1268/91; see W. Kowalski, supra note 59, at 68.
93 For instance, under the law of 23 April 1964 – Civil Code (2018) Journals of Laws 1025.
94 M. A. Nowicki, ‘Preussische Treuhand GmbH & CO. Kg A.A. przeciwko Polsce - decyzja ETPC z dnia 9 października 2008 r., skarga nr 47550/06’, in M. A. Nowicki (ed.), Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2008 (2009), at 256.
95 B. Sierzputowski, supra note 20, at 142.
96 Among them were 835 paintings from the Regained Territories. See W. Kowalski and M. Kuhnke, supra note 10, at 34.
97 A. Andrzejewska-Zając and M. Podgórzak, Hans Memling Sąd Ostateczny z Muzeum Narodowego w Gdańsku (2015), 42.
98 W. Sandholtz, Prohibiting Plunder: How Norms Change (2007), 230.
99 Among them was also the painting ‘A Yard with Poultry’ by Daniel Schultz. See www.lootedart.gov.pl/en/product-war-losses/object?obid=2851.
100 M. Romanowska-Zadrożna, ‘www.lostart.ru - internetowe odkrycie zagubionych dzieł’, (2003) 1-2 (37/38) Cenne, Bezcenne/Utracone 37, at 37–8; M. Thullie, ‘O ramach utraconych i zachowanych’, (2012) 1/70 Cenne, Bezcenne/Utracone 26, at 26–7.
101 Among them, there was the painting ‘Allegory of the five senses’ by Anton Möller. See www.lootedart.gov.pl/en/product-war-losses/object?obid=2748.
102 W. Kowalski and M. Kuhnke, supra note 10, at 90.
104 As a result of goodwill of its possessor. See K. Zielińska, ‘Długa Droga Do Domu. Czyli Via Cassia koło Rzymu’, (2014) 3-4 (80-81) Cenne, Bezcenne/Utracone 12, at 14.
105 M. Kuhnke, ‘Z Rygi do Szczecina. Powrót płaskorzeźbionych kwater ołtarza zrabowanych przez Armię Czerwoną’, (2006) 3(48) Cenne, Bezcenne/Utracone 8, at 8.
106 W. Kowalski, supra note 59, at 66.
107 M. Frankowska-Makała and R. Makała, Das goldene Zeitalter Pommerns. Kunst am Hofe der pommerschen Herzöge im 16. und 17. Jahrhundert (2016), 27.
108 See also J. Bądkowska, ‘Portret księcia Filipa I’, in R. Makała (ed.), Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku (2013), 110–14.
109 M. Romanowska-Zadrożna, ‘Powrót księcia do Szczecina’, (1999) 5 Cenne, Bezcenne/Utracone 3, at 9.
110 W. Kowalski and M. Kuhnke, supra note 28, at 4.
111 See A. Siuciak, ‘Kilka słów o malborskiej ekspozycji’, in A. Siuciak (ed.), Przywracanie historii. Losy malborskich zborów po II wojnie światowej. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku (2015), 9, at 9; H. Kowalska, supra note 25, at 1 ff; R. Heś, supra note 13, at 1 ff.
116 See also Broniowski v. Poland, Decision of 22 June 2004, [2004] ECHR (App. No. 31443/96), para. 161. ‘The Government stressed that the migration of the Polish population from the territories beyond the Bug River had resulted from territorial changes following the Second World War. They had been decided by the “Big Three” at the Tehran, Yalta and Potsdam conferences.’
117 Preussische Treuhand v. Poland, supra note 90, para. 61; see also T. Domińczyk, Mienie opuszczone i mienie poniemieckie, (2007) 9 Przegląd Sądowy 5, at 17.
118 Heuer v. Poland, Decision of 9 December 2008, [2008] ECHR (App. No. 13410/07), at 5.
119 Judgment of the Civil Court in Stockholm of 9 June 1995 (T 3–402–92), unpublished. See also W. Kowalski, ‘Restitution: Art Treasures and War’, in L. V. Prott (ed.), Witnesses to History. A compendium of Documents and Writings on the Return of Cultural Property (2009), 163, at 172; see also W. Kowalski, ‘Problematyka prawna obrotu dobrami kultury’, in W. Kowalski, K. Zalasińska (eds.), Rynek sztuki. Aspekty prawne (2011), 24, at 27.
120 Administrative information: case happened in Poland, Folder 2017/283105-1.2.
121 Card number: 63410, www.lootedart.gov.pl/en/product-war-losses/object?obid=63410.
122 M. Kuhnke, ‘Cavaliere Tempersta powrócił do Wrocławia’, (2015) 3-4 (84-85) Cenne, Bezcenne/Utracone 24, at 24–6.
123 W. Kowalski and M. Kuhnke, supra note 10, at 67.
124 W. Kowalski, supra note 59, at 79.
125 W. Kowalski, supra note 119, at 28.
126 See Judgment of the Supreme Court of 27 May 1947, C III 99/47, unpublished, Legalis no. 11066; Judgment of the Supreme Court of 31 May 1948, C 298/48, unpublished, Legalis no. 11158.
127 Preussische Treuhand v. Poland, supra note 90, para. 33.
128 Judgment of the Supreme Court of 10 November 1948, C 730/48, OSN(C) 1949/2-3/49, PiP 1949/3/146.
129 Which started running at the end of the calendar year in which the war ended – 1946 Decree, art. 35, para. 1, subpara. b.
130 See J. Szachułowicz, ‘Status prawny mienia pożydowskiego w Polsce’, (2004) 12(706) Państwo i Prawo 29, at 33.
131 Preussische Treuhand v. Poland, supra note 90, para. 64.
132 K. Zeidler, supra note 19, at 151.
133 Ibid., at 152–3.
134 For instance, the Polish Civil Code provides that ‘if a thing which has been lost, stolen or otherwise forfeited by the owner is transferred before the lapse of three years from the moment of loss, theft, or forfeiture, the acquirer may acquire ownership only after the lapse of the said three years. This limitation shall not apply to money or bearer documents or things acquired at an official public auction or in execution proceedings’. See art. 169 § 2 of the law of 23 April 1964 – Civil Code ((2018) 1025 Journals of Laws).
137 One of them is the head of the sculpture of the St. Jacob the Elder (from the fourteenth century) from the Malbork Castle Museum. This movable monument was stolen from the Regained Territories after 1945. Currently, it is in possession of the Germanisches Nationalmuseum in Nürnberg, Inventarnummer: Pl.O.2941, www.objektkatalog.gnm.de/objekt/Pl.O.2941. See A. Siuciak, ‘Zbiory Rozproszone’, in A. Siuciak (ed.), Przywracanie historii. Losy malborskich zborów po II wojnie światowej. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku (2015), 374, at 404.
138 B. Sierzputowski, ‘Status prawny zbiorów Zamku w Malborku po II wojnie światowej. Studium prawnomiędzynarodowe’, in J. Trupinda and A. Siuciak (eds.), Nowy początek. (Od)budowa kolekcji muzealnych po II wojnie światowej (2019), 34, at 37.
