Skip to main content Accessibility help
×
Hostname: page-component-848d4c4894-hfldf Total loading time: 0 Render date: 2024-06-08T14:18:09.158Z Has data issue: false hasContentIssue false

Lord Jim w oczach fenomenologa: Na przykładzie badań literackich Romana Ingardena

Published online by Cambridge University Press:  01 March 2024

Jolanta Dudek
Affiliation:
Jagiellonian University, Krakow
Andrzej Juszczyk
Affiliation:
Jagiellonian University, Krakow
Joanna Skolik
Affiliation:
Uniwersytet Opolski
Get access

Summary

W refleksji literaturoznawczej Romana Ingardena pojawiają się nierzadko – ,,dla uplastycznienia wywodów” – stosowne przykłady zaczerpnięte z literatury pięknej. W obrębie dyskursu odgrywają one ważną rolę argumentacyjną, świadczą ponadto o estetycznej wrażliwości i czytelniczej kompetencji badacza. Fenomenolog nie wahał się przy tym sięgać po pisarzy współczesnych, którzy zdobyli lub dopiero zdobywali popularność i uznanie w Polsce – takich jak Joseph Conrad, który w okresie dwudziestolecia międzywojennego odkrywany był jako ,,autor-rodak” (wedle słynnej formuły Stefana Żeromskiego).

Lektura dzieł Conrada-Korzeniowskiego musiała Ingardenowi przypaść do gustu, i to wcześnie, skoro już w Das literarische Kunstwerk pojawiły się pierwsze wzmianki o twórczości autora Nostromo. Z fenomenologicznego punktu widzenia, mającego na względzie ,,opisową charakterologię poszczególnych literackich dzieł sztuki”, największą wartość w ramach Ingardenowskiej recepcji Conrada posiada jednak książka O poznawaniu dzieła literackiego, w której znalazł się fragment będący wnikliwą analizą zjawiska nakładania się na siebie perspektyw czasowych w Lordzie Jimie.

Warto jednak spojrzeć na szerszy kontekst: fenomeny czasu zajmują w refleksji Ingardena eksponowane miejsce. Temat ten bowiem cierpliwie – i w rozmaitych aspektach – meandruje w różnych pracach filozofa, osiągając nieraz kulminację w tekstach literaturoznawczych. ,,Pionierstwo Ingardena na tym polu jest niezaprzeczone; co Proust, T. Mann, Joyce, u nas Choromański robią w praktyce powieściowej, to Ingarden – szczególna koincydencja kulturalna – robi w filozofii, uruchamia czas” – trafnie zauważył Karol Irzykowski. Weźmy samą tylko książkę O dziele literackim. Snuje tam Ingarden refleksję o ,,czasie przedstawionym i perspektywach czasowych” (paragraf 36), o quasi-czasowym ,,porządku następstwa części dzieła literackiego” (rozdział XI) tudzież o ,,życiu” dzieła literackiego w czasowo rozciągłych konkretyzacjach (rozdział XIII). Za każdym razem jednak w punkcie wyjścia tej refleksji natrafimy na – wynikający z ogólnych prawideł metody fenomenologicznej – krótki opis rozmaitych fenomenów czasu oraz ich aspektów ontologicznych i teoriopoznawczych. Dość wspomnieć o rozróżnieniu między czasem fizykalno-matematycznym (który jest ,,«obiektywnym” czasem świata”) a czasem ,,konkretnym” (,,intersubiektywnym” lub ,,ściśle subiektywnym”). Ten ostatni – nazywany też ,,czasem fenomenalnym” (w obydwu swych odmianach) – ,,jest wypełniony zdarzeniami i procesami, które się w nim rozgrywają”. Dla badacza literatury tego rodzaju konstatacja posiada zasadnicze znaczenie, ponieważ ,,swoisty czas przedstawiony”, w którym zanurzone są przedmioty i procesy przedstawione w dziele literackim, jest czymś ,,analogicznym” do czasu ,,konkretnego”.

Do istotnych właściwości czasu ,,fenomenalnego” – ,,czasu przeżywanego” – należy jego niejednorodność. Zdarzenia i procesy, które się w nim rozgrywają, ,,są uporządkowane wedle dwu zasadniczych wymiarów lub […] kategorii: równoczesności i różnoczesności”.

Type
Chapter
Information
Publisher: Jagiellonian University Press
Print publication year: 2023

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

Save book to Kindle

To save this book to your Kindle, first ensure coreplatform@cambridge.org is added to your Approved Personal Document E-mail List under your Personal Document Settings on the Manage Your Content and Devices page of your Amazon account. Then enter the ‘name’ part of your Kindle email address below. Find out more about saving to your Kindle.

Note you can select to save to either the @free.kindle.com or @kindle.com variations. ‘@free.kindle.com’ emails are free but can only be saved to your device when it is connected to wi-fi. ‘@kindle.com’ emails can be delivered even when you are not connected to wi-fi, but note that service fees apply.

Find out more about the Kindle Personal Document Service.

Available formats
×

Save book to Dropbox

To save content items to your account, please confirm that you agree to abide by our usage policies. If this is the first time you use this feature, you will be asked to authorise Cambridge Core to connect with your account. Find out more about saving content to Dropbox.

Available formats
×

Save book to Google Drive

To save content items to your account, please confirm that you agree to abide by our usage policies. If this is the first time you use this feature, you will be asked to authorise Cambridge Core to connect with your account. Find out more about saving content to Google Drive.

Available formats
×