We use cookies to distinguish you from other users and to provide you with a better experience on our websites. Close this message to accept cookies or find out how to manage your cookie settings.
Published online by Cambridge University Press: 10 December 2021
This article attempts to answer the question about the position of women in Polish peasant families in the late nineteenth and early twentieth centuries based on the memoirs of rural women. Contrary to the claim that taking control over the household budget gave women more power on the farm, memoirs of peasant women show that it was rather an additional duty and responsibility. This problem mainly affected low-income families, where income from typically male activities was insufficient, so homemakers supported the family from the female part of the farm: gardening and dairy production. Thus, despite the decisive importance of women’s earnings for the household budget, their power in the family had only a symbolic dimension.
1 S. Michalska, Struktura społeczna a zmiany ról społecznych kobiet wiejskich (Warsaw, 2020), p. 85; A. Winiarz, ‘Wpływ kobiety-matki na życie polskiej rodziny ziemiańskiej doby niewoli narodowej (1795–1918)’, in K. Jakubiak, ed., Partnerka, matka, opiekunka: Status kobiet w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku (Bydgoszcz, 2000), p. 146.
2 A. Titkow, Tożsamość polskich kobiet: Ciągłość, zmiana, konteksty (Warsaw, 2007), p. 51.
3 Z. Kuchowicz, Obyczaje i postacie Polski szlacheckiej XVI–XVIII wiek (Warsaw, 1993), p. 40.
4 J. Syguła, ‘Pozycja i rola kobiety w rodzinie na ziemiach polskich w XIX stuleciu’, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1304 (2009), 72.
5 A. Winiarz, ‘Polskie rodziny arystokratyczne i szlacheckie w XVIII i XIX wieku jak środowiska wychowawcze’, in J. Jundziłł, ed., Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX (Bydgoszcz, 1994), p. 245.
6 K. Dobrowolski, Studia nad życiem społecznym i kulturą (Wrocław, 1966), p. 105.
7 R. E. Hryciuk and E. Korolczuk, eds, Pożegnanie z Matką Polką? Dyskursy, praktyki i reprezentacje macierzyństwa we współczesnej Polsce (Warsaw, 2016).
8 Winiarz, ‘Wpływ kobiety-matki na życie polskiej rodziny ziemiańskiej doby niewoli narodowej (1795–1918)’, p. 146; A. Wójtewicz, ‘Kobiety w przestrzeni dziewiętnastowiecznego społeczeństwa: Rekapitulacja’, Littereria Copernicana, 22 (2017), 112.
9 A. Titkow, ‘Historyczno-społeczne uwarunkowania tożsamości kobiet w Polsce’, Promocja Zdrowia, Nauki Społeczne i Medycyna, 16 (1999), 12.
10 Titikow, Tożsamość polskich kobiet, p. 52.
11 M. Bogucka, Gorsza płeć: Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI (Warsaw, 2005), pp. 92–3.
12 I. T. Berend, History Derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century (Berkeley, CA, 2003), pp. 5–40; J. Blum, ‘The rise of serfdom in Eastern Europe’, American Historical Review, 62 (1957); J. Kochanowicz, ‘The Polish Economy and the Evolution of Dependency’, in D. Chirot, ed., The Origins of Backwardenss in Eastern Europe: Economics and Politics from the Middle Ages Until the Early Twentieth Century (Berkeley, CA, 1989), pp. 92–130.
13 M. E. Wiesner, Working Women in Renaissance Germany (New Brunswick, NJ, 1986), pp. 3–6.
14 Ibid., pp. 189–91.
15 M. Bogucka, Człowiek i świat: Studia z dziejów kultury i mentalności XV–XVIII w. (Warsaw, 2008), pp. 421–2.
16 O. Hufton, ‘Women, Work, and Familiy’, in N. Zemon Davis and A. Farge, eds, A History of Women in the West: Renaissance and Enlightenment Paradoxes (Cambridge and London, 1994), pp. 16–17; J. W. Scott, ‘The Woman Worker’, in G. Fraisse and M. Perrot, eds, A History of Women in the West: Emerging Feminism from Revolution to World War (Cambridge and London, 1995), pp. 402–09.
17 M. De Giorgio, ‘The Catholic Model’, trans. J. Bond Sax, in Fraisse and Perrot, eds, A History of Women in the West, p. 167.
18 Ibid., p. 172.
19 W. Styś, Emigracja ludności wiejskiej (Lviv, 1938).
20 A. Cieński, Z dziejów pamiętników w Polsce (Opole, 2002), p. 194.
21 S. Pigoń, Na drogach kultury ludowej (Warsaw, 1974), p. 38.
22 P. Burke, ‘Representations of the Self from Petrarch to Descartes’, in R. Porter, ed., Rewriting the Self: Histories from Renaissance to the Present (London and New York, 1997), p. 22.
23 A. Leder, Prześniona rewolucja: Ćwiczenie z logiki historycznej (Warsaw, 2014), pp. 97–183; Michalska, Struktura społeczna, p. 55.
24 J. Gajdzica, ‘Dlo pamięci narodu ludzkiego’, Zaranie Śląskie, 3 (1930), 148–51; M. Szarek, Bieg mego życia (Lviv, 1896); J. Słomka, Pamiętniki włościanina: Od pańszczyzny do dni dzisiejszych (Cracow, 1912); I. Drygas, Wspomnienia chłopa-powstańca z 1863 r. (Cracow, 1913).
25 A. Cieński, Pamiętnikarstwo polskie XVIII wieku (Wrocław, 1981), p. 13.
26 Pigoń, Na drogach kultury, p. 83.
27 F. Jakubczak, Konkursy na pamiętniki w Polsce, 1921–1966 (Warsaw, 1966).
28 L. Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51 (Warsaw, 1935), p. XXXIV.
29 L. Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Seria druga (Warsaw, 1936).
30 B. Ratyńska, ed., Pamiętniki emigrantów: Kanada (Warsaw, 1971).
31 J. Dziembowska, ed., Pamiętniki emigrantów: Stany Zjednoczone, vols 1–2 (Warsaw, 1977).
32 Ibid., vol. 1, p. 10.
33 J. Chałasiński, Młode pokolenie chłopów, vol. 1 (Warsaw, 1938), pp. XXIII–XXIV.
34 J. Landy Tołwińska H. Ligocki and H. Kasperowicz, eds, Łaknęliśmy wiedzy jak chleba: Pamiętniki samouków (Warsaw, 1968).
35 Ibid., p. 6.
36 Ibid, p. 11.
37 E. Jagiełło-Łysiowa, ed., Rola przeorana, dom piękny (Warsaw, 1975); B. Tryfan, ed., Czyste wody moich czuć (Warsaw, 1975); Jakubczak, ed., Być w środku życia.
38 D. Gałaj, ‘Przedmowa’, in Jagiełło-Łysiowa, ed., Rola przeorana, p. 10.
39 S. Michalska, M. Halamska and M. Kłodziński, eds, Sto lat mojego gospodarstwa: Pamiętniki mieszkańców wsi (Warsaw, 2018), p. 13.
40 H. Rogers and E. Cuming, ‘Revealing fragments: close and distant reading of working-class’, Family & Community History, 21:3 (2018), 192.
41 Cz. Robotycki, ‘Ludowe i amatorskie pisanie historii’, Konteksty: Polska Sztuka Ludowa, 1 (2011), 44.
42 See also Chałasiński, Młode pokolenie chłopów, vol. 1, pp. XXIV–XXVI.
43 Leder, Prześniona rewolucja, p. 46.
44 L. Harrison, ‘There wasn’t all that much to do… at least not here: memories of growing up in rural south-west England in the early twentieth century’, Rural History, 31 (2020), 167.
45 Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr. 1-51, p. 26.
46 M. Fidelis, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce (Warsaw, 2015), pp. 37–75; N. Jarska, Kobiety z marmuru: Robotnice w Polsce w latach, 1945–1960 (Warsaw, 2015), pp. 101–05; Michalska, Struktura społeczna, pp. 55–6.
47 S. Gruber and M. Szołtysek, ‘The patriarchy index: a comparative study of power relations across historical Europe’, The History of the Family, 21:2 (2016), 157–8.
48 J. Styk, Chłopski świat wartości: Studium socjologiczne (Włocławek 1993), pp. 18–19.
49 J. Curzytek, Organizacja pracy w gospodarstwach włościańskich: Na podstawie materiałów rachunkowych 5 gospodarstw z województw południowych (Warsaw, 1935), pp. 123, 125.
50 Michalska, Struktura społeczna, p. 86.
51 W. Mędrzecki, ‘Praca kobiety w chłopskim gospodarstwie rodzinnym między uwłaszczeniem a wybuchem II wojny światowej’, in A. Żarnowska and A Szwarc, eds, Kobiety i praca: Wiek XIX i XX (Warsaw, 2000), p. 179.
52 Chałasiński, Młode pokolenie, vol. 1, p. 22.
53 Michalska, Halamska and Kłodziński, eds, Sto lat mojego gospodarstwa, p. 151. Cf. ibid., p. 191.
54 Ibid., p. 78.
55 Gospodarstwo means a farm. Babskie is an adjective derived from the noun baba, meaning a married, mature, or old woman. Today it has a pejorative, disdainful connotation. Cf. K. Nitsch et al., Słownik staropolski, vol. 1 (Warsaw, 1953–5), p. 450; S. Bąk et al., Słownik polszczyzny XVI wieku, vol. 1 (Wrocław, 1966), pp. 255–7; K. Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego (Warsaw, 2008), pp. 30–3; S. Dubisz, ed., Wielki słownik języka polskiego, vol. 1 (Warsaw, 2018), p. 173.
56 Z. Wygodzina, Kobieta wiejska jako czynnik gospodarczy i kulturalny (Lviv, 1916), p. 3. Cf. Jakubczak, ed., Być w środku, p. 276.
57 Archives of Institute of Rural and Agricultural Development, Polish Academy of Sciences, Sto lat mojego gospodarstwa, memoirs no. 11, p. 3.
58 Chałasiński, Młode pokolenie, vol. 1, p. 251.
59 Michalska, Halamska and Kłodziński, eds, Sto lat mojego gospodarstwa, p. 181.
60 Archives of Institute of Rural and Agricultural Development, Polish Academy of Sciences, Sto lat mojego gospodarstwa, memoirs no. 3, p. 14.
61 Ibid., p. 16.
62 Ibid., p. 15.
63 Ibid., p. 17.
64 Chałasiński, Młode pokolenie, vol. 2, p. 355.
65 Archives of Institute of Rural and Agricultural Development, Polish Academy of Sciences, Sto lat mojego gospodarstwa, memoirs no. 3, p. 2; Jagiełło-Łysiowa, ed., Rola przeorana, p. 229; Jakubczak, ed., Być w środku, pp. 131–2; Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51, p. 38; Ratyńska, ed., Pamiętniki emigrantów: Kanada, p. 457; Tryfan, ed., Czyste wody, pp. 495–6.
66 Dziembowska, ed., Stany Zjednoczone, vol. 1, p. 577. Cf. Jakubczak, ed., Być w środku, pp. 198–9.
67 Ibid., p. 575.
68 Tryfan, ed., Czyste wody, p. 108.
69 M. Kostrzewska, ‘Posłannictwo czy los? Kobieta w rodzinie chłopskiej w Królestwie Polskim po uwłaszczeniu’, in A. Kołodziejczyk and W. Paruch, eds, Dzieje i przyszłości polskiego ruchu ludowego: Od zaborów do okupacji (1895–1945), vol. 1 (Warszawa, 2002), pp. 449–50.
70 Jakubczak, ed., Być w środku, p. 47.
71 Dziembowska, ed., Stany Zjednoczone, vol. 1, p. 575.
72 Landy-Tołwińska, Ligocki and Kasperowicz, eds, Łaknęliśmy wiedzy, pp. 254, 276; I. Nowakowska, ed., Pamiętniki chłopów: Wybór (Warszawa, 1954), p. 221; Tryfan, ed., Czyste wody, pp. 461–2.
73 Archives of the Warsaw School of Economics: sign. ZS.AR.446, no. 348, p. 1; Jakubczak, ed., Być w środku, pp. 261–2; Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51, p. 41.
74 Archives of the Warsaw School of Economics: sign. ZS.AR.446, no. 348, p. 1.
75 R. Lister, Bieda, trans. A. Stanaszek (Warsaw, 2007), p. 78.
76 Wygodzina, Kobieta wiejska, p. 4.
77 K. Górniak, ‘Wiejskie kobiety w sytuacji ubóstwa: jak je widzą, jak je piszą’, Wieś i Rolnictwo, 1:2 (2015), 70.
78 D. Pearce, ‘The feminization of poverty: women, work, and welfare’, The Urban & Social Change Review, 11 (1978), 28.
79 E. Tarkowska, ‘Intra-household gender inequality: hidden dimensions of poverty among Polish women’, Communist and Post-Communist Studies, 35 (2002), 412–13.
80 Lister, Bieda, p. 167; Tarkowska, ‘Intra-household gender inequality’, pp. 411–32.
81 D. Duch-Krzystoszek, Kto rządzi w rodzinie: socjologiczna analiza relacji w małżeństwie (Warszawa, 2007), pp. 190–1.
82 S. Kalinowski, ‘Wiejska bieda: (nie)obecność)’, in M. Halamska, M. Stanny and J. Wilkin, eds, Ciągłość i zmiana: Sto lat rozwoju polskiej wsi (Warsaw, 2019), vol. 1, pp. 173–81.
83 Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51, pp. 25, 241–2, 691–2.
84 Ibid., pp. 39, 44–5, 241.
85 Ibid., pp. 46, 59, 121, 183, 635, 672.
86 Ibid., pp. 256–7, 390, 445, 548–9, 598.
87 Ibid., pp. 40–1, 479.
88 Ibid., p. 38.
89 Ibid., p. 40.
90 Landy-Tołwińska, Ligocki and Kasperowicz, eds, Łaknęliśmy wiedzy, pp. 252–3; Archives of the Warsaw School of Economics: sign. ZS.AR.446, no. 348, p. 1.
91 Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51, p. 479.
92 Ibid., p. 480.
93 Tryfan, ed., Czyste wody, p. 462.
94 J. Jastrzebska-Szklarska, ‘She has done me no work: language and power asymmetry in impoverished families in Poland’, Communist and Post-Communist Studies, 35 (2002), 452. Cf. Curzytek, Organizacja pracy, p. 122.
95 A. Żarnowska, ‘Praca zarobkowa kobiet i ich aspiracje zawodowe w środowisku robotniczym i inteligenckim na przełomie XIX i XX wieku’, in Żarnowska and Szwarc, eds, Kobiety i praca: Wiek XIX i XX, p. 43. Cf. Jastrzebska-Szklarska, ‘She has done me no work’, p. 446.
96 Duch-Krzystoszek, Kto rządzi w rodzinie, pp. 190–1.
97 Ibid., pp. 93–101.
98 Ibid., p. 53. Cf. Jagełło-Łysiowa, ed., Rola przeorana, p. 229.
99 Jakubczak, ed., Być w środku, p. 47. Cf. Tryfan, ed., Czyste wody, p. 254.
100 Ibid., p. 131.
101 Landy-Tołwińska, Ligocki and Kasperowicz, eds, Łaknęliśmy wiedzy, p. 406.
102 Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51, p. 38.
103 K. Pobłocki, Chamstwo (Warsaw, 2021), p. 260. Cf. R. Sitniewska, ‘Alkohol w kulturze chłopskiej’ <https://sensualnosc.bn.org.pl/pl/articles/alkohol-w-kulturze-chlopskiej-929/9> [27th May 2021].
104 Tarkowska, ‘Intra-household gender inequality’, pp. 416–17.
105 Landy-Tołwińska, Ligocki and Kasperowicz, eds, Łaknęliśmy wiedzy, pp. 160, 406; Tryfan, ed., Czyste wody, pp. 462, 567.
106 Jakubczak, ed., Być w środku, p. 326.
107 Titkow, ‘Historyczno-społeczne uwarunkowania’, pp. 17–18.
108 Ibid., p. 17.
109 A. Titkow, ‘On the Appreciated Role of Women’, in M. Ingham, H. Ingham and H. Domański, eds, Women on the Polish Labor Market (Budapest and New York, 2001), p. 29.
110 Michalska, Struktura społeczna, p. 57.
111 Ibid.
112 Tryfan, ed., Czyste wody, p. 49.
113 Ibid., p. 108.
114 Landy-Tołwińska, Ligocki and Kasperowicz, eds, Łaknęliśmy wiedzy, p. 254.
115 Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51, p. 41.
116 K. Dobrowolski, ‘Chłopska kultura tradycyjna’, Etnografia Polska, 1 (1958), 19–50; R. Tomiki, ‘Religijność ludowa’, in M. Biernacka, M. Frankowska and W. Paprocka, eds, Etnografia Polski: Przemiany kultury ludowej, vol. 2 (Wrocław, 1981), pp. 29–70.
117 The field research in the Kalwaria Zebrzydowska region in 2002 showed that the Virgin Mary is still a role model for rural women. I. Kuźma, ‘Świat kobiet’, Etnografia Polska, 47 (2003), 108–09.
118 T. Stegner, ‘Miejsce kobiety w społeczeństwie w opinii środowisk katolickich i ewangelickich w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i na początku XX w.’, in A. Wołk, ed., Społeczeństwo w dobie przemian: Wiek XIX i XX. Księga jubileuszowa profesor Anny Żarnowskiej (Warsaw, 2003), p. 116.
119 Kuźma, Świat kobiet, pp. 112–13.
120 Stegner, Miejsce kobiety, p. 115.
121 Leder, Prześniona rewolucja, p. 102.
122 Krzywicki, ed., Pamiętniki chłopów: Nr 1-51, p. 28.
123 Michalska, Struktura społeczna, p. 57.
124 Duch-Krzystoszek, Kto rządzi w rodzinie, p. 55.
125 Ibid., p. 19.
126 Cf. Michalska, Struktura społeczna.
