52 results
Pelo
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 1-4
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
PELO ke setho se seng seholo hakalo mmeleng wa motho empa se hlokahalang haholo hoo motho a sitwang ho phela ha se le siyo. Re tseba ka ho otla ha yona hore motho o sa phela. Ha e se e otla hanyenyane le teng re a tseba hore bophelo ha bo sa le matla, lebone le se le rata ho tima. Teng ha e se e eme, re tseba hore e se e le maobane. Ke setho se hlokahalang haholo mmeleng empa se leng thata ho phekolwa. Hangata ha dingaka di re motho o na le lefu la pelo, eba re se re dula ka matswalo a hore eo o se a ntse a re siile.
Ho otla ha pelo ha ho re bolelle feela hore motho o sa phela, ho ka nna ha re bolella ntho tse ding tse ngata. Pelo ka nako e nngwe e a bolela ha monga yona a tshohile. O ka fumana e otla haholo e bile e ka e tla tswa pakeng tsa dikgopo. Ha se feela e yeng e re leshodu le ipatile hamonate, batho ba sa le bone, mohlomong ba se ba bile ba le tetse, ba tshohe le se le re rao, le bile le baleha, e le hobane le utlwile pelo ya lona e otla haholo hoo le bileng la kgolwa hore batho ba a e utlwa!
E matla pelo. Ha se feela le rona Basotho re buang haholo hakana ka yona. Ha motho a eja, dijo di sa theohela hantle, a utlwa a feroha dibete, o re: “Dijo tsena ha di a theohela hantle. Di ntutse pelong,” kapa “Pelo ya ka e a nyeka” Mohlomong pela rona ho dutse monyollo, ntho e sa kgoreng, e ntseng e dihella feela tjena, e jang e hlahlile mahlo jwale ka ha e ka dijo di a baleha. Re a nyemotsana, mme ha a qala a re pote, e mong o re: “Kgele, ke ho pelokgolo hakaakang hoo, banna!”
Le thabong, moo re nyakaletseng, re ntse re bua ka yona, esita le mahlomoleng. E ka sitwa ke eng ho hlaha puong tse jwalo, athe thabo le maswabi ke mahlakore a mabedi a bophelo ba rona?
Sepetlele
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 80-87
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
BATHO ba bangata ba tshaba sepetlele haholo hoo motho a yeng a dule hae bohloko bo be bo je setsi mme a fihle sepetlele a se a sa itsebe, a be a makale hore na o ne a fihla jwang teng, mohla a hlaphohelwang haeba a hlaphohelwa. Hoba bongata ba bona ke bo yang sepetlele feela ho ya shwela teng, ho ya atisa palo ya batho ba shwellang sepetlele, ho ya fa sepetlele lebitso le lebe la hore “Nnyeo le nnyeo ba ne ba shwele sepetlele; sepetlele se qeta batho,” empa nnete e le hore ba ipolaile e le bona ka ho se ye sepetlele nako e sa le teng. Sepetlele se a tshajwa. Ho batho ba bangata se emela ha ho se ho apolwa, ho apeswa, pobodi e se e sa fele: “Lethola o a kula, o se a bile a le sepetlele!”
Nako ya ho etela bakudi ha e bile ha e telele dipetleleng tse ngata. E ka ba hora kapa tse pedi feela. Mme hangata ha re kena ka nako ena re fumana ho hlakotswe hohle, ho hlwekile, ho alotswe hantle mme bakudi ba robaditswe mealong ya bona e mesweu hantle, e se e bile eka ba se ba ntse ba itokisetsa bongeloi. Ba bang ba bona ka nako ena ba a robala, leha eba ka dinako tse ding ba a be ba ntse ba tlolaka ba etsa lerata. Ba habo bona ba ba fumana ba itshwere hantle, ba robetse, ba sa sisinyehe le haholo, ba tshwana le bakudi ba nnete, leha ba bua ba bua eka ba kgathetse, ha ba na matla. Ha ke bua ka hona ke hopola monna e mong ya neng a ye a kule haholo ha a bona mosadi a kena. Ahle a kule, pobodi e bee nngwe e sele, a makatse bakudi ba bang le baoki ba sa mo tsebeng. Athe o mpa a etsa leqheka feela la ho ferekanya mosadi. Yena o ne a re ha a sa etse jwalo mosadi o tla mo hlodiya ka mafeela a tswang hae mme a tlohe a re ha e se a kgutle, a boele hae hobane o se a fodile leha dingaka tsona di eso bue jwalo.
Qetello
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 112-115
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HA motho a le leetong ho na le dintho tse ding tse tepeletsang, tse kgathatsang matla, tse ka etsang hore motho a utlwe ho le molemo ha a ka mpa a kgutlela morao moo a tswang teng. E nngwe ya tsona ke ho fetwa ke motorokara o mathang ka lebelo le leholo, le etsang hore ya tsa mayang ka maoto a bone hore ha ho seo a ntseng a se etsa, o ntse a ipapalla feela. Ho a tepeletsa hobane ka motsotso o mong ha a hetla o bona lerole la motorokara oo le thunya moo a fetileng teng e sa le hosasa, athe a eso tshele noka o se o feta o kgile ka lebelo ho yena o bile o mo fahla ka marole. Ha a sheba moo o dikelang teng, a nahana hore na yena o tla fihla neng, o a tepella.
Se mo tepeletsang ke hobane a bona eka kamoo a tsamayang kateng a ke ke a fihla qetellong ya tsela. Ke hore tsela e shebeha eka ha e na moo e fellang teng. Ho ntse ho le jwalo feela ha tsela e le e otlolohileng, eo o fumanang e ntse e otlolohile kapele ho wena ha o hlaha ka tutudu e nngwe le e nngwe. Le tsela e se nang metse mathoko ho yona e jwalo feela, hobane metse ekare e kgaola tsela dikotwana tse ngata mme se seng le se seng motho ha a se utlwe bolelele ha a tsamaya ho sona. Hape hape, dikotwana tsena di a kgothatsa hobane se seng le se seng motho o phakisa a fihle qetellong ya sona.
Le dibukeng ho ntse ho le jwalo feela. Buka e telele haholo e a re tepeletsa le yona. Re ba botswa ho e qala hobane re bona hore qetello ya yona e hole haholo. Se ka mpang sa re kgothatsa ke ha e e-na le dikgaolo tse seng telele haholo, hobane tsona di na le hona ho re thetsa ka ho etsa hore re lebale botelele ba buka, re nahane qalo le qetello ya kgaolo e nngwe le e nngwe.
Hoba qetello ke ntho e hlokehang haholo. Ha di ngata dintho tseo re neng re tla di qala hoja re ne re qala re sa tsebe hore qetello ha e bile ha e hole hakalo.
Frontmatter
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp i-iv
-
- Chapter
- Export citation
Selelekela
-
- By Mike Mahase
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp vii-xvi
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
Ngk. Sophonia Machabe Mofokeng (PhD) (1923–1957)
Bophelong ba hae bo kgutshwane o ngotswe dibuka tse tharo Senkatana (1952), Leetong (1954), le Pelong ya ka eo a e ngotseng pele a hlokahala e ile wa phatlalatswa selemong sa 1962. Hape o ile a ngola mmoho le Profesa C.M. Doke buka e bitswang A Textbook of Southern Sotho Grammar (1967).
O ngotse Pelong ya ka ha a ntse a le sepetlele Rietfontein moo a qetileng dikgwedi tse leshome le metso e robedi. Le ha a ne a kula o ngotse buka ena ka boswasi le metlae eo a neng a tsejwa ka yona. Mmadi a ka ba le kgopolo ya hore Mofokeng o ne a ngola a se a ntse a bona hore o se a tla hlokahala hobane dipalekgutshwe tse leshome le metso e mmedi ho tse mashome a mabedi tse bukeng ena, mokotaba wa tsona o itshetlehile ho bophelo le lefu.
Buka ena hape e ka nkwa e le eo a e ngotseng ka bophelo ba hae. M.M.Dube (1996: vii) o ngola jwana: ‘re elellwa kgokahanyao dingoloweng tsa hae le bophelo ba hae ba nnete hobane re na le pelaelo hore mesebetsi ya hae e ne e le ka bophelo ba hae. Batho ba re phethetseng tsa bophelo ba hae ba nnete ke ba lelapa la hae, metswalle le basebetsimmoho le yena’. Palekgutshweng ya Noka Mofokeng o ngola tjena: ‘Ha eso ke moeding wa Lesotho le Foreisetata. Ha ke qala ho hlaha mahlo ke ne ke se ntse ke tseba hore Lesotho ke mose ho Mohokare mono.’ Efela e le nnete hobane Mashaeng (Fouriesburg) e moeding wa Freistata le Lesotho.
Ntle le ho amanya noka le moedi o neng o arohanya diprovense le dinaha (jwalo ka ngwana o ne a ena le tumelo e tiileng ya hore meeding ya diprovense le dinaha kamehla ke dinoka – ha a hola, o ile a makatswa ke ho bona hore seo ha se kamoo a neng a hopola kateng), Mofokeng o bapisa noka le batho. Ho Noka o etsa papiso e hlollang ya noka le nako bophelong ba botho:
Ha o eme lebopong la noka, o sheba ka metsing, o ipona habedi, ngwaneso. Ha o ipone seriti feela o ipona botho ba hao le ba batho ba bang.
Reisisi
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 22-31
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HABEDI kapa hararo ka selemo motsaneng wa heso, ha ke ntse ke hola, ho ne ho eba le mokete o moholo, o neng o ratwa haholo ke bohle Reisisi. Ha re ne re ka bala ditsebiso tse bolelang letsatsi la yona, re ne re sa le lebale, re ne re le hlolohelwa. E seng rona feela, hobane banana le basadi le banna bane ba leba teng, hoba e ne e le o mong wa mekete e seng mekae e nang le hona ho kgobokanya banana le bashanyana, basadi le banna hammoho. Ka batla ke lebala…. le bahlankana le barwetsana. (Bahlankana ba hlahang mapolasing ba ne ba shobedisa barwetsana ba mapolasing ha ho kgutlwa hona reisising.) E ne e le letsatsi le leholo, mme hae ho ne ho sala maqheku le bana ba banyenyane haholo feela.
Ditsebiso di ne di bolela hore dipere di tla mathela marikgwe, masolanka, ditiya, matlama esita le tsona disentenyana. Dipere tsona di ne di palangwa ke bashanyana feela, ba bang ba bile ba palama ba tenne ditsheha, haholo ba mapolasing. Empa meqato eo e ne e sa ba sitise ho siya ba tenneng marikgwe. Dipere tse ngata di ne di sa qhanehwe le ho qhanehwa, mme ere ha bashemane ba di palame o fumane maoto a leketlile feela, haholo ha eba ba palame mepukunyane. Di ne di sa qhanehwe, hobane diqhana tsa tsona di ne di tla ba boima, haholo ho mepukunyane, kaha le ho hlophuwa di ne di sa hlophuwe, ke re leha e le ka dilemo feela. Tse ding tsa tsona di ne di etla di palangwe ho tloha moo di tswang teng. Hona ho ne ho etsahala hobane beng ba tsona ba etla ba sa itokisetsa ho tla tla di jaha, empa ere ha ba se ba bona dihlaahlane tse ya jahwa o utlwe motho a se a re: “Tjhee ha eba ho ya matha tsena, le ena ya ka e ka nna ya ikela” Kahoo he di ne di matha di kopane feela, dihlaahlane le tsona dipere tsa madi. Empa o ne o ka di rata, le wena, ha o di bona di kgutla moo di tswa tloha teng.
Introduction
-
- By Mike Mahase
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp xvii-xxvi
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
In the short life of Dr Sophonia Machabe Mofokeng (PhD) (1923–1957) he wrote three books: Senkatana (1952), Leetong (1954) and Pelong ya ka (1962). He also co-authored a Textbook of Southern Sotho Grammar (1967) with Professor C.M. Doke.
He wrote Pelong ya ka while hospitalised in Rietfontein for eighteen months. Though he was sick, he wrote it with the humour he was known for. A reader may be led to believe that Mofokeng had a premonition of his imminent death; twelve essays in this collection deal with the themes of life and death.
The book can also be viewed as an autobiography. M.M.R. Dube (1996: vii) writes: ‘we trace the link between his writings and his real lived life because we have a hunch that his works are autobiographical. Our informants about his real lived life are his family, friends and associates’. In the essay ‘Noka’ (‘River’), Mofokeng writes:
Ha eso ke moeding wa Lesotho le Foreisetata. Ha ke qala ho hlaha mahlo ke ne ke se ntse ke tseba hore ‘Lesotho ke mose ho Mohokare mono’.
(My home is at the border of Lesotho and Free State. When I grew up, I already knew that ‘Lesotho is just across the Mohokare [Caledon] River’).
This confirms that he was writing about himself: his birthplace, Fouriesburg, is on the border of the Free State and Lesotho.
Besides associating a river with a border which separates provinces and countries (as a child he had a firm belief that boundaries of provinces and other countries are always rivers - when he grew up, he was amazed to find that was not always the case), Mofokeng compares the river with human beings. In ‘Noka’ he makes this striking comparison of the river to time in human life:
Empa le yona[noka], jwalo ka ntho tsohle tsa lefatshe lena, e a phalla, e a feta, ha e a ema. Ya batlang ho e sebedisa o tshwanetse a etse jwalo hona jwale, ho seng jwalo yona e a iphetela, jwalo ka nako. Hoba noka e tshwana le rona haholo feela. Mona moo o emeng teng o bona metsi a phalla a feta.
Nako
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 45-49
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
NAKO e a tsamaya, ha e a ema. Ha e ntse e tsamaya le dintho di ntse di fetoha jwalo feela, ha di a ema nnqa e le nngwe. Mehleng ya pele batho ha ne ha etsa mesebetsi ya bona ba sa tata, ba mpa ba habile ho e phetha. Ha ba phakisa e ne e le ho etsetsa hore pula ha e ena ba be ba se ha qetile ho lema, hore poone kapa mabele a tle a mele kapele mme a itlhahanele, a se ke a tshwarwa ke serame. Ho feta mona ho ne ho se ho jaha ho hong. Ha o sa tswella ho ya leetong la hao kajeno hobane pula e tsoha e ena ho ne ho sa re letho hobane o ne o tla nne o ye hosasa kapa kamoso.
Empa kajeno? Kajeno ditaba di fetohile. Kajeno tsohle tseo re di etsang re di etsa re tatile, re itlhahanetse. Re sebetsa re jahile leha re sa tsebe hore na re jahetse kae. Re a ipolaya ka hona ho jaha hona, re tletleba mehla ena ka hore re sitilwe ho etsa hore le hore kajeno, jwalo ka ha eka tsatsi la hosasane ha le sa tla ba teng. Ka ho hlola re jahile hakana re ikgutshufaletsa bophelo, re shwa re sa le banyenyane hobane re leka ho etsa ka kgwedi mesebetsi e lokelang selemo. Ha re sa phela halelele jwalo ka baholo ba rona ka lona lebaka lena. Empa rona ha re elellwe, re nahana hore bophelo bo mpa bo kgutshufala feela tjena. Hona ho boetse ho etsa hore re jahe hape hore re phethe mesebetsi ya rona re eso fihle qetellong ya bophelo ba rona. Re bona hore nako e kgutshwanyane ho lena lefatshe, mme bohle re bua ka hore ha re na nako! “Ha ke na nako!” Polelo ena e sebediswa e le ka nnete, haholoholo metseng e meholo, hoo o ka bang wa bona hore ka nnete ka nako e nngwe re e sebedisetsa ho kwahela mashano a rona kapa ho kwahela moo re sa batleng ho bua nnete hobane re tseba hore e tla hlaha motho o a fihla, o phathahane o tlilo kopa thuso ho wena.
Tjhelete
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 93-99
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
MAOBA mona ke ne ke nahana taba e kgolo e ileng ya ba ya ntshehisa ke le mong. Ke ne ke tshwere tjhelete e hlileng e leng ngata haholo, ke e kenya mokotleng. Ha ke qeta ka tswela seterateng ka itsamaela. Ke a kgolwa ho ba ntjhebileng ke ne ke ntse ke itshwanela le motho e mong le e mong ya fetang. Ba ne ba sa tsebe hore ke jere makgolo a mararo a diranta – ke hore mashome a supileng a metso e mehlano a dikgomo – mokotleng wa ka [ka boleng ba tjhelete nakong eo!. Hobane ke seo tjhelete e hlileng e le sona. E emela dikgomo, dinku, dipere, dikgoho, lebese, dipodi, mahe – ntho tsohle feela tseo o ka di rekang ka yona. Empa ha se hangata re nahanang taba ena, re se re tlwaetse tjhelete. Ako nahane hore na e ka be e le bothata bo bokaakang hoja motho o ne a etla bankeng a kganna dipholo tsa hae, a fihla a re ba mo bolokele tsona! Ba ka be ba di boloka kae, di fula eng, ba di alosetswa ke mang, di sebetsa kae, di alafuwa ke mang ha di kula, ha di hlabile e nngwe e shwele ba reng; ba ka be ba di tshwaile jwang hore ba tle ba tsebe tsa hao ha o di batla (hobane o ne o sa tlo dumela ho fuwa mekojwana ya motho e mong ha tsa hao o tseba hantle hore e ne e le dikgomo tse phelang hantle!) Hona na o ne o ka di fumana kapelepele ha o di hloka mme wa se ke wa tshwanela ho palamela kaekae meraka moo di fulang teng? E ka be e le mofutswela feela, ngwaneso.
Empa tjhelete yona ha e jwalo. E emela tsohle.
O e jara habonolo ho e isa bankeng; ha e boloka habonolo mme ba e sebedisa hobane ba tseba hore mohla o e batlang ha tla nne ba o fe tjhelete e lekanang hantle le ya hao leha mohlomong e se yona yane ya hao; ha o e batla neng kapa neng o ntse o e fumana (ha e se mohlomong ha o batla diketekete) Ha e shwe, ha e bole, ha e hlabane le e nngwe jwale ka dikgomo, e nkeha habonolo.
Bodutu
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 12-15
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
E ne se e le mariha ka kgwedi ya Mmesa, ke hore ha ho qala ho bata ka nnete. Ke ne ke tsohile hoseng hona tsatsing leo leha e ne e le letsatsi la phomolo, ke hore le leng la ana ao bana ba rona ba seng ba a bitsa diholetei. Ke ne ke itokiseditse ho tjhakela motswalle wa ka motseng wa Thwathwa. Ha ke kena ka tereneng ka batla ke tlolela hodimo ha ke kopana le Diphapang, e mong wa bashemane bao ke hotseng le bona. Ke ne ke tlodiswa ke hobane ho ne ho se ho se ya tsebang moo a leng teng. E ne e se e le lekgolwa.
“He, banna, ka nnete mehlolo ha e eso fele! Ekare moo ke seng ke bolailwe ke bodutu ba ho eta ke le mong ka tereneng kamoo ka tla bo tloswa ke wena hara batho?”
“Ke moo, ke moo he, ntjhanyana. Wa tla wa hola bo! Bona ditetswana! Ka nnete mme Mmadiphapang o sa tla makala mohla a o bonang. He, monna, o ke o etse o eyo hlaha hae hle…!”
“Ke re ke etsang? E seng nna. Ke ne ke ikane ka re “haeba’,’ mohla ke palamang ha ke ne ke etetse teng.”
“A ngwana ya kgopo! Dihoro o ne a phakise a o hlalosa jwalo a eso o bone hantle. O ne o ikanelang he?”
“Wena o re ho monate ha o fumane bekenyana tse pedi tsa phomolo, mme bakeng sa ho phomola o bolawe ke bodutu?”
Ra tsheha; ra qoqa hamonate, ra hopola tsa kgale ha re sa le bashanyana, nako ya feta kapele, le terene ya ba ya batla e feta ka nna.
“Tsamaya hantle hle, Diphapang. O se ke wa ipata tjena hle, monna.”
“Ao, jwale o ntshiya le bo fetang bodutu. Sala ka kgotso, weso!” Ya rutla mafofonyane, ya feta. E ne eka ha ho batho tlong eo ke yang ho yona.
Motswalle wa ka a tshoswa ke ha a utlwa ke se ke kgalemela ntja ya hae e neng e se e rata ho hlahisetsa borikgwe ba ka ba Sontaha tsietsi. Ha ke mmotsa hore na o robaletseng motshehare motshehare o kalo, a mpolella hore, kaha a setse a le mong hae o ne a tshaba hore o tla bolawa ke bodutu. Ka qala ho makala le ho nahana bodutu.
Tselatshweu
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 32-38
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HO tshepisa motho hore o tla mo kgahlanyetsa seteisheneng, ke taba e monate haholo, haholoholo ha eo o mo tshepisang e le ya dutseng pelong ya hao, ke hore eo e leng moratuwa wa hao. Mme ho monate hakaakang ha o bile o tseba hore kantle ho wena a ke ke a tseba le ho tswa seteisheneng sa toropo eo e kgolo feela, o tseba hore a ka lahleha? Ho bile ho bohloko jwalo feela ha o fihla teng o fumana hore moeti eo wa hao ha a a tla; ho bohloko le ho feta ha e le moratuwa, empa ho bohloko ka ho fetisisa ha o tseba hore kantle ho wena a ka lahleha. Ho bohloko hobane jwale o kgokgothetswe, o sitwa ho tloha. Empa ha ho bohloko hakalo hobane o a rata, o ntse o tshepa, o nahana hore ha a fihla o tla re: “Ka tla ka ema he!” Mme ebe o a lebohuwa, kapa o nyemotswa feela, ho ya kamoo moratuwa eo a leng kateng. Letsatsi mohlomong le tla be le dikele o ntse o senne moo. Empa leha le ka dikela ha ho etse letho, hobane o tla be o bone tsa seteisheneng jwalo ka ha nkile ka iponela mona Kgauteng ka tsatsi le leng.
“Dumela hle, Mmamaswabi!”
“Bonang ntata Maswabi, batho! Wa tla wa ota bo? Keng, ha o kule?”
“Na ke otile hakalo, mme, e seng ke tlholohelo? La ya le ile!”
“Ao, wena ha o sa dumedisa le ngwana leha a ntse a o dumedisa?” Yaba hona a elellwang hore ngwana ya pepilweng o ntse a re:
“Tate, tate!”
“Dumela hle, ngwana ka. Motho a tla a hola, batho! Empa keng ha le le batsho hakale? E seng le ne le pjatla letsatsing haholo?”
“O a se tseba le wena sa Lesotho kwana serame. Se se se simolotse ka matla, mme ha letsatsi le futhumala re itlholla ho lona….”
Ah, ‘Lesotho, fatshe la bontata rona’; ke bona moo baeti bana ba hlahang teng. E letse e tjhutjhutsa ka bona tjhutjhumakgala, e hopotse mona Lejweleputswa. Ba fetile metse eo o e tsebang…. Meqheleng, Mashaeng Betleleme, Maokeng. O qala ho nahana dithota tseo ba fetileng ho tsona, dithaba tseo ba tsamaileng ba di bonela hole mane, di le tshweu ditlhorong tsa tsona.
“Le palame neng?”
“Maobane ka nako tsa tinare.”
Botho
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 5-11
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
BOTHO ba motho ke ntho e ipatileng, leha e le ntho eo re ratang ho e tseba. Re batla ho bo tseba hobane ha re bo tseba, re tseba ho sebetsana le beng ba bona ka matswalo a kokobetseng. Ha re ne re bo tseba, re ne re tla tseba hore nnyeo ke senokwane, kapa semanyamanyane ke leshodu, ba eso re etse hampe. Re ne re tla utlwisisana mme diphapang tse ngata di ne di tla ba siyo. Ke hore re ne re tla hloka dintwa malapeng, dintwa metseng, dintwa mahareng a ditjhaba. Mme hoo ke e nngwe taba.
Na o ke o utlwe hore ho monate jwang ha motho a qoqa, a bolela kamoo a ileng a ba matswalong kateng hobane a ne a sa tsebe hore na monga ntho eo a e sentseng o tla reng? Kapa e mong a re: “Ke ne ke ithetsa ke re Mpho ke a mo tseba. Athe ha ke tsebe hore ke mo hlahile kahosele tsatsing leo. Ka kopana le dipela di falla,” kapa, “Matlakala ba mo loile ka nnete. Ha ho ka nnqe nngwe. Wena o re o ka sebetsana le motho dilemolemo tse ngata tsena, le adimana ka dintho, kapa le nka feela leha monga ntho a le siyo, ebe kajeno o se a rutloloha feela, a bile a o thekgetsa ka molamu hobane o nkile kgarafu ya hae a le siyo, empa o hlola o nka mohoma wa dipholo? Ke boloi.”
Tsena kaofela di a etsahala. Di bohloko ha di etsahala. Di monate ha di phetwa. Di bohloko, di monate, di natefisa bophelo hobane di a bo tswaka. Kantle ho tsona bophelo e ne e tla ba ntho e tenang, e hlokang motswako, e senyekgenyekge. Empa hoja botho ba motho ke ntho e pepeneneng, moo e bonwang ke mang le mang, di ka be di sa etsahale. Ke mang ya neng a tla hata noha mohatleng a tseba hore o etsa jwalo? Noha e hatwa mohatleng ka phoso, e hatwa motho a sa tsebe hore e teng jwanng. Motho o teana le dipela di falla ka tsietsi. Ha o tseba hore sepoko se teng mabitleng kamora hora ya leshome bosiu, ha o fetefete moo, o feta ha eba o tlamehile.
Lenaneo
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp v-vi
-
- Chapter
- Export citation
Boqheku
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 107-111
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HA re sa le banyenyane re atisa ho itshwenya haholo ka tsa hosasa, ka tsa isao, ka tse tlang. Re lakatsa ho hola, ho ba banna le basadi ba nang le malapa a bona. Re shebile pele feela, ha re batle ho hetla hobane kamorao tema e sa le nyenyane haholo, ha ho letho le entsweng. Ha se feela ngwana a ratang ha ho thwe” “ntatemoholo” kapa “nkgono.” Hona ho mo thusa ho atamela dilemong tseo a di ratang, moo mahlo a hae a lebileng teng. Empa ha bophelo bo atamela qetello ya bona, re qala ho hetla, re sheba moo tema e leng kgolo teng, re lakatsa ho boha mesebetsi ya rona; re tswafa ho sheba pele, ho bona moo kgohlo ya moriti wa lefu e re emetseng teng hobane re tseba hore e se e le haufiufi. Re lakatsa ho kgutlela bongwaneng ha boqheku bo fihla.
Ha se takatso feela kwana. Re hlile re kgutlela teng ka tsela tse ngatanyana. Re qala ho fokola mmeleng. Mesifa e neng e le matla, dipotongwane tse neng di boheha, dikintlahadi tsa melala, ditlhafutlhafu, tsena kaofela di a nyamela mme ho sala ho paka letlalo feela ka ho sosobana hore le kile la ne le kwahetse ntho di se kaa ka letho leha jwale ho se ho itshwanela le ho ngwana. Motho ha a re o a tsamaya e see ka ngwana, o se a itataisa; ha a thetswa feela e se e le phepherephere; ha a re o tlola terata kapa o hlwa lebotanyana bothata e hlile ke bona ba bongwaneng feela. Ha a re o a ja o tshwara bothata, dijo di se di rata homo kgama hobane ka molomong ho se ho le phollatsi feela. Ha a kwenya ho ntse ho re kwiditi, kwiditi! Metsi a tshwanetse ho ba haufi hore a tle a tsebe ho theosetsa leqa le ka nnang la rata ho mo dula mmetsong. Lentswe le se le fokola, mahlo ha a sa bona hantle, mohopolo o se o fokola le wona.
Empa a ko ba etele ba ntse ba le jwalo, ngwa neso; o tla sibolla pale eo o ke keng wa hlola o e lebala le ka mohla o le mong, pale e tla o tshehisa haholo ka metsotso e meng; e, e tla o hlomola pelo ka e meng, e o sekise meokgo mahlong.
Pampiri
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 55-60
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
LEHA o e raha seterateng; leha o e lahlela thotobolong kapa o e tjhesa, o hotetsa mollo ka yona, kapa o phuthetse nama ka yona; leha o hlakola matsoho a hao mafura kapa dioli kapa dikirisi; ke re esita leha o e fanyeha ka ntlwaneng ya hao kapa o etsa eng ka yona, oho, ngwaneso, o nne o e hlomphe, o e tshabe, o e tshware ka matsoho a thothomelang. Ka nnete ha o ena le hona ke ne ke tla re o e hlabele leha e le tsuonyana feela. Hobane e matla haholo leha e bile e fokola, e taboha habonolo, e koloba kapele, e etjha jwalo ka hlaha ya mariha mme e phutheha habonolo jwalo ka lelapi.
Matlohadi a maholo a sekgowa a na le motheo wa samente o thata, mme kahare, ha a le maholohadi, a na le ditshiya. Esita le a mang a mohlongwafatshe a na le sefate se epetsweng hare hore e be yona tshiya. Mme ha se matlo feela ao ho hlokahalang hore a be le motheo kapa yona tshiya. Dintho tse ngata di jwalo, ke re yona tswelopele ena ya sekgowa e bitswang Western Civilisation ke beng ba yona. Le yona e na le tshiya tsa yona, e leng yona pampiri ena. Fedisa pampiri feela o tla bona tswelopele eo e wela fatshe jwale ka dithako. Beng ba yona ba mmankgonthe (e seng bana ba maiketsetso ba re hlodiyang mehla ena, ba ntse ba itshwanela le nna le wena ka ho se utlwisise tswelopele eo), beng ba yona ba mmankgonthe ha ba e hlalosa o ka utlwa ba bua ka hore e emela menahano le ditsela tse itseng mabapi le moya wa motho le botho ba hae. Empa ha o shebisisa o tla fumana hore ditsela tsena le menahano ena ha se tsa kajeno le kajeno feela, tse ding ke tsa kgalekgale. Hape ha se tse tswileng hlohong ya motho a le mong. Tjhee, ke ditholwana tsa masimo a lemilweng ke banna le basadi ba bangata, ka dinako tse fapaneng. E mong a leme temanyana ya hae mme ere ha lefu le fihla a be a se a ngotse fatshe tsohle tseo a ithutileng tsona.
Lewatle
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 76-79
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HA tsela e ikgara jwale ka noha, e theosa, e potela le matswapo, e monyoha le hara meru, mme e le hohle, pele mane ho bonahala metsi a maputswa a lewatle jwalo ka tutuduhadi; le tsohle tse pela hao di bonahala di tletse nyakallo e jwalo, esita le wona motorokara ona o neng o se o tjhesa ka ho duma eka jwale o se o bina, ha o sa duma, o se o hana le ho ema hobane leha ore o a o kginao ntse o nkile ka sekaja feela; ha terene eo o etang ka yona e se e sa utlwahale ho duma, e se eka ke pere e hlahlileng mahlo mme ha e lla eka e bolela thabo e ka pelong ya yona -ha tsohle tsena di etsahala o utlwa pelo ya hao e tletse kgotso le thabo le nyakallo hobane o tseba hore o hlotse, o hlotse tsela, o fihlile moo e fellang, tsela eo e leng kgale o ipotsa hore na ha e potela ka thaba kapa thota kapa leralla, e fella kae. Kajeno o a tseba, o e hlotse.
Ha o felle feela hara toropo eo. Tjhee, o fetela pele, o batla hore o be o fihle moo tsela tsohle tsa motse di fellang teng. O fetela lebopong. O ema teng ka ho makala. O fumana o eme hodima Lehlabathe. Maotong a hao mona metsi a ntse a atamela a bile a kgutlela morao jwalo ka ha eka a a bapala, a a phela. A entse lerata le leholo mme a ntse a etsa lekweba le lengata feela ha maqhubu a thueha lehlabatheng. Mme ha a ntse a thueha jwalo a mathela lehlabatheng a tlisa dintho ka dintho dikgetla tse nyenyane, le tse kgolo, tse ntle haholoholo le tse tshabehang ka ho fetisisa, diphoofotswana tseo o qalang ho di bona, tse balehisang mmele wa hao, esita le tsona ditlhapi ka mefuta ya tsona. Hoba lewatle le jere bothata!
Hare mane o bona maqhubu a ikentse mangotswanangotswana a mangata a tsamayang, a ntseng a tlilo fella mona maotong a hao. Empa mangotswana a matle, a reng talaa! Mona le mane ho bonahala dinthonyana tse tshweu tse jwale ka dipodi thabeng ha di le tshweu hantle, boya ba tsona ho hlatswitswe ke pula,- ke lekweba le etswang ke maqhubu a mang a ntseng a thulana a fella hona moo.
Metswalle
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 50-54
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HO thata ho hloka metswalle. Nka hla ka re, ka dinako tsohle re ntse re ena le metswalle leha mohlomong e ye eke ha e yo ka nako tse ding.
Ngwaneso, ha o hlaha lefatsheng lena o fihla o se o ntse o ena le metswalle e o lebeletseng, e thabang ha o fihla, e didietsang, e tshelang ntatao ka metsi kapa e mo shapang ho beha hore o fihlile.
O a holahola, o a kgasa, o a tsamaya…., ha o kgase o le mong, o kgasa le moshanyana kapa ngwananyana wa ntlo e bapileng le eno, kapa le motswalao. O hlaha mahlo mme o iphumana e se e le metswalle ya hao.
Le a hola kaofela. Le utswa mahe, le thuha difenstere; le utswa diperekisi….le a tshwarwa, le a shapuwa. Nako e ntse e tswela pele. Ka le leng la matsatsi le romelwa sekolong. Le ya teng ka phatla tse benyang, ka meomo e hlatswitsweng, maoto a kutleditsweng, dihempe tse konopetsweng hantle; e, le ona matlapa a hlatswitsweng hantle ao le ilo takaka hodima ona. Le kopana le bana ba bang… .le a ba tlwaela, le a fetoha le ba metswalle Le a hola. Dilemo di a feta. Le feta dihlopha tsa lona Ba bang ba a nyamela, ba falla ba leba metseng e meng. Le ntse le ithuta le tswela pele. Ha le hlokomele hore ha le sa le masea, hore le ntse le hola. Le feta sehlopha sa botshelela mme le lokela ho tswa sekolonyaneng sa lona sekolonyaneng sena seo le se tsebileng nako e telele hakana, sekolonyana sena seo ho sona le tsebileng thabo le nyakallo ya thuto, e, le mathata a yona; sekolonyana sena se le tsebisitseng banna bana ba Modimo ba le rutileng dintho tse ngata, bao kajeno le ba tlohelang hona mona. Kajeno lona metswalle le a arohana. Ngwaneso, le qala ho utlwa ka botlalo bohloko ba lentswe lena: karohano. Ba bang ba ya dikolong; ba bang, bana ba mafutsana, ba arohana le sekolo seo ba se ratang, ba ilo sebetsa. Nako ha e fihla meokgo e a seka ka mahlong. Empa bona bohloko boo bo fokotswa ke sona setswalle se bileng teng. Ekare se a botsa hore na karohano e ka ba teng ho bao e leng metswalle, ho ba nang le dilemo tse monate tseo ba di phetseng mmoho?
Ho kganna motorokara
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 72-75
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HA o shebile motho ya tsebang ho kganna motorokara o ka re ke ntho e bonolo haholo ruri. Mme le jwale e bonolo ho ya tsebang. Empa o ka tiisa le hore ho ithuta ho kganna motorokara ho bonolo ho feta ho ithuta ho palama pere. O kganna o dutse fatshe hamonate, hodima botjhobotjhohadi ya setulo, eo o ke keng wa wa ho yona hobane o bile o kwetse mamati, o dutse katlong. Athe pere yona e fapane, o dula hodimo mane o sa thijwa ke letho, o sa qhaneha le ho qhaneha, mohlomong e otile mme mokokotlo wa yona o a o phumola. Ha e qala ho hlehla, e re qhu-qhu-qhu, o qala ho tantsha jwalo ka mokotla hodima yona, o batla ho itshwarella ka ho hong mme o shoba moetse, boshwabotshwere; ha ho thuse letho, o sheba fatshe mane moo o ya ratlana teng; o qala ho tsekela o eso we le ho wa. Athe motorokara wona ha o jwalo.
Ha o jwalo ha o eso tshware lebidi leo. Mohla o le tshwarang o tla pheta e nngwe tshomo, ngwaneso. O tla fumana o hana ho leba pele hantle, o ikonka, o leba kwana le kwana. Le wena o be o bone hore ena ntlo eo o dutseng kahara yona e a tsietsa. O sheba moruti wa hao ya dutseng pela hao (ho sa kganna yena, wena o mpa o mo sothela lebidi feela ho ithuta ho o tsamaisa o otlolohile feela). Ke re o a mo sheba, mme o o bolella a itshehela: “Ke wena ya ntseng a sokaka lebidi lena. Le tshware feela hantle, o tla bona hore ntho ena ya makgowa e tseba ho ikotlolla le ho nkgella tsela ya boyona hoo le moo tsela e thinyang hanyenyane feela ho sa hlokahaleng hore o le thintshe haholo.” Ha o kgolwe, empa o a mamela mme qetellong o elellwa hore ke nnete, nnete eo o neng o sa e elellwa ha o dutse pela moterebedi o mo bohile a kganna.
Kajeno o kamora lebidi, o se o tseba ho tshwara lebidi hantle hore o tsamaye o otlolohile, o sa etsise letahwa.
Tlhahlobo
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 61-66
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HA ke lebale tlhahlobo ya pele eo ke neng ke e ngole bophelong ba ka. Ha ke bua ka hore ke ne ke e ngole, ha ke bue nnete hobane re ne re sa e ngole. Ke sa hopola hantle letsatsi leo, hobane ke lona letsatsi la pele leo ke le hopolang sekolong. Ke utlwa ke bolellwa hore ke ne ke ye sekolong le kgaitsedi ya ka, ke bapale teng. Ke a bona ke ne ke ithute hona ka yona nako eo, ke ntse ke bapala jwalo ka bo-a, e, i, o, u. Empa mohlang oo ke a bona e ne e le hona mohla ho elang mahlong mona. Ke sa hopola hantle ha ke utlwa lebitso la ka le bitswa mme re emiswa kantle. Re bolellwa hore re bale. Ke hopola hantle hore hona mohlang oo ke ne ke bone ditlhaku e se e le mantswe mme ke a bala habonolo. Le kajeno ha ke nahana letsatsi leo ke ye ke utlwe hore ka nnete mohlolo o ne o etsahale hona tsatsing leo. Ke eng ena e neng e le ka hloohong ya ka ka mona e entseng hore ditlhaku di bonahale e le mantswe, e leng hona hoo bana ba bang ba neng ha sitwa ho ho etsa? E seng mohlomong ke ne ke ena le ntho e nthusang ka hloohong ka mona, e “nkopiletsang?”
Hoba re bale tsa bo-none bo-kgaka le kgwale, ha thwe re etse mola, mme ka ba qetellong ya wona ka baka la “bolelele” ba ka. Ho tloha moo ra lebiswa tlung eo mosuwehlooho e rutelang teng. Ka thaba haholo ha ke bona kgaitsedi ya ka teng. Ka re mohlomong ke ne ke mpa ke tliswa ho yena. Mantsiboya ka makala ho qeta ha ke utlwa mosuwehlooho e bolella mme hore le nna ke tla hloka buka ya padiso. Lesela le ne le se le wele. Ke ne ke se ke fetile hlahlobo ya pele.
Ke kgale, ngwaneso. Ha dilemo di ntse di eya ka fumana tlhahlobo tse ding. Empa jwale ka boela ka fumana ho hong ho hotjha….letswalo. Ke letswalo la hore mohlomong o ka nna wa hloleha mosebetsing oo, haholo ha o ikutlwa hore o a fokola mosebetsing wa hao -mme ke mang ya ikgohomosang hoo a beng a ikutlwe hore yena wa hae mosebetsi o a o tseba?
Lenyalo
- Sophonia Machabe Mofokeng
- Introduction by Mike Mahase
-
- Book:
- Pelong ya Ka
- Published by:
- Wits University Press
- Published online:
- 20 January 2022
- Print publication:
- 01 November 1962, pp 100-106
-
- Chapter
- Export citation
-
Summary
HO na le dintho tse tshehisang mme e nngwe ya tsona ke ha baholo ba mohlankana le ba morwetsana ba kopana, ho tlilo kopuwa mohope wa metsi. Ntata morwetsana o se a ntse a tseba hore na baeti bana ba tlile ka dife mohlomong le mora bona e see le dikgwedikgwedi a mmona a tjhakela ha hae, a mpa a sa tjhakela yena kapa bara ba hae. Mohlomong le mongolo wa hae o se a bile a o tseba ka hobane mangolo a fihla mehla ena, a etla ho yena moradi wa hae. Mohlomong yena le mohatsae ba ne ba se ba e buile taba ena ya mohlankana enwa mme mmamorwetsana a ba a bua le morwetsana ka taba ena. Mohlomong ba ne ba se ba le matswalong ha ba bona dibeke di fetoha dikgwedi mme dikgwedi di fetoha selemo, ba bona eka moshanyana enwa o tlilo senyetsa ngwana bona sebaka feela. Kajeno ke bana ba tlile mme re fumanang?
Mma morwetsana o nyakaletse haholo feela mme o se a emetse feela ho utlwa hore na bohadi bo bokae, a tle a tsamaye a bolella basadi ba bang motseng kamoo moradi wa hae a nyetsweng hantle kateng, mme bao le bona ba tle ba tsebe ho omanya baradi ba bona ka taba ena, e sa le e le: “Ngwana ke tlatsetlatse enwa! A ke ke a nyalwa ka mashome a mabedi a dikgomo jwale ka Dimakatso” Le ho morwetsana ho jwalo feela. O thabile ka pelong hobane le yena kajeno e se e tla ba mosadi, o se a tla shejwa ka tlhompho ke batho; o phemile lebitso le mona le tshajwang haholo ke barwetsana ba Basotho; lefetwa. E, kajeno morwetsana o ikutlwa eka motho ya kenang lehodimong. Hoba ho bona lenyalo ha se hlile ha se qaleho ya bophelo bo thata, bo batlang mosebetsi. Ho bona lenyalo ke qetello ya bophelo bo thata, b bo sa batleng mosebetsi….ho fumana monna.
Empa ramorwetsana yena o fetohile. O hloname. Ba habo mohlankana leha eba e ntse e le batho bao a ba tsebang, kajeno o ba tshwere jwalo ka batho bao a qalang ho ba bona. Kajeno o bua jwalo ka morena.